Związki zawodowe nie tylko dla pracowników
Ustawa z 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o związkach zawodowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1608) wprowadziła zmiany do dotychczasowych regulacji dotyczących związków zawodowych. Na mocy nowych przepisów od 1 stycznia 2019 r. w związkach zawodowych mogą zrzeszać się również inne niż pracownicy osoby wykonujące pracę zarobkową.
Zgodnie z definicją ustawową o osobie wykonującej pracę zarobkową możemy mówić w odniesieniu do pracownika lub osoby świadczącej pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudnia do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia, oraz ma takie prawa i interesy związane z wykonywaniem pracy, które mogą być reprezentowane i bronione przez związek zawodowy .
Ustawa umożliwia przystąpienie do związkowców również osobom, które nie świadczą pracy za wynagrodzeniem, m.in. wolontariuszowi czy stażyście.
Uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują organizacji zrzeszającej co najmniej 10 członków będących:
1) pracownikami u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji lub
2) innymi niż pracownicy osobami wykonującymi pracę zarobkową, które świadczą pracę przez co najmniej 6 miesięcy na rzecz pracodawcy objętego działaniem tej organizacji.
Ochrona związkowa dla nie-pracowników
Na nie-pracowników została rozciągnięta szczególna ochrona przed „zwolnieniem” (rozwiązaniem /wypowiedzeniem umowy). Przysługuje ona działaczom związkowym, czyli m.in. wskazanym w odpowiedniej uchwale członkom zarządu danej zakładowej organizacji związkowej oraz innym osobom upoważnionym do jej reprezentowania. Do uchylenia ochrony ustawa o związkach zawodowych wymaga zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej.
Od 1 stycznia 2019 r. terminy na wyrażenie zgody lub odmowę wynoszą 14 dni roboczych, gdy chodzi o wypowiedzenie umowy oraz 7 dni roboczych, gdy pracodawca zamierza rozwiązać umowę. Bezskuteczny upływ ww. terminów będzie równoznaczny z wyrażeniem zgody przez zarząd.
Za zwolnienie z pracy bez wymaganej przez prawo zgody zakładowej organizacji związkowej nie-pracownik – związkowiec otrzyma odszkodowanie. Dla działacza będącego nie-pracownikiem nowe przepisy przewidują rekompensatę w wysokości jego sześciomiesięcznego wynagrodzenia, a jeśli nie dostaje on wynagrodzenia co miesiąc – w wysokości sześciokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w roku poprzednim. Dodatkowo osoba ta ma prawo do dochodzenia uzupełniającego odszkodowania lub zadośćuczynienia przed sądem.
Niezależnie od decyzji o przystąpieniu do związku zawodowego, osoba wykonująca pracę zarobkową niezrzeszona ma prawo do obrony swoich praw na zasadach dotyczących osób wykonujących pracę zarobkową będących członkami związku, jeżeli wybrana przez nią zakładowa organizacja związkowa wyrazi zgodę na obronę jej praw.
W imię zasady równości związkowej bez względu na formę zatrudnienia nie-pracownikom- związkowcom przyznano również prawo do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej oraz prawo do płatnego zwolnienia od pracy na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności wynikającej z funkcji związkowej. Takie uprawnienie przysługuje jednak tylko wtedy, gdy dana czynność nie może być wykonana w czasie wolnym od pracy.
Nie-pracownicy mają głos w sprawach pracowniczych
Nie-pracownicy działający w związkach zawodowych będą mogli uczestniczyć na równych prawach co pracownicy w konsultacjach i uzgodnieniach z pracodawcą w zakresie spraw, które dotyczą wyłącznie pracowników, m.in.
- regulaminu wynagradzania,
- regulaminów nagród i premiowania,
- regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,
- planu urlopów lub regulaminu pracy,
- okresu rozliczeniowego, o którym mowa w art. 135 § 2 i 3 Kodeksu pracy,
- wykazu prac, o którym mowa w art. 1517 § 4 Kodeksu pracy,
- indywidualnego rozkładu czasu pracy, o którym mowa w art. 8 ust. 2-4 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców.
Jeśli organizacje związkowe albo reprezentatywne organizacje związkowe, z których każda zrzesza co najmniej 5% pracowników zatrudnionych u pracodawcy, nie przedstawią wspólnie uzgodnionego stanowiska w terminie 30 dni od dnia przekazania im przez pracodawcę tego dokumentu, decyzje w sprawie jego ustalenia podejmuje pracodawca, po rozpatrzeniu odrębnych stanowisk organizacji związkowych. Zasadę tą stosuje się odpowiednio, jeżeli u pracodawcy działa jedna reprezentatywna zakładowa organizacja związkowa zrzeszająca co najmniej 5% pracowników zatrudnionych u pracodawcy, co oznacza, że stanowisko jedynej reprezentatywnej zakładowej organizacji związkowej, zrzeszającej co najmniej 5% pracowników zatrudnionych u pracodawcy może być wiążące dla pracodawcy.
Podsumowanie
Powyższe zmiany ustawy realizują zasadę równości co do prawa zrzeszania się również dla osób będących pracownikami w szerokim ujęciu konstytucyjnych czyli wykonującymi pracę nie tylko na podstawie umowy o pracę (zobacz: wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 2 czerwca 2015 r., sygn. akt K 1/13). Niewątpliwie przynależność do związku zawodowego wiąże się z uprawnieniami i zwiększa poczucie przynależności do wspólnoty zakładu pracy bez względu na formę zatrudnienia. Prawo do utworzenia „niepracowniczego” związku zawodowego daje możliwość zrzeszenia, co prawda świadczących pracę na rzecz zakładu pracy, ale ze względu na formę zatrudnienia w oparciu o umowy cywilnoprawne, pozbawioną ochrony pracowniczej. Może być to sposób na zabranie głosu również przez tą grupę osób na forum zakładu pracy i przezwyciężenie często błędnie utrwalanych opinii umniejszających znaczenie dla zakładu pracy nie pracowników i ich pozycję.
